Kozłek lekarski w walce ze stresem

Stres i przemęczenie stały się znakiem naszych czasów. Są już na tyle powszechne, że przestaliśmy je zauważać. Ignorujemy pierwsze dolegliwości i rzadko też wiążemy je z problemami natury psychicznej. Zwykle przypominamy sobie o nich dopiero, gdy nasze ciało zaczyna szwankować, a co gorsza, gdy w organizmie już rozwija się choroba! Jak radzić sobie ze skutkami przewlekłego stresu i zmęczenia, aby zachować równowagę ciała i ducha oraz dobre zdrowie? Wiele do zaoferowania ma tutaj ziołolecznictwo, z pomocą może przyjść nam kozłek lekarski!

Nie od dziś wiadomo, że depresja, bezsenność i nawracające lęki nierzadko są skutkami przewlekłego stresu i przemęczenia. A co, jeśli nękają nas uporczywe bóle brzucha, dolegliwości jelitowe, zapalenia pęcherza, a nawet refluks i nadciśnienie? Nie wszyscy wiedzą, że wiele chorób i objawów ze strony układu pokarmowego to również skutek trudnych doświadczeń i negatywnych emocji kumulowanych przez lata!

Ludzki organizm to złożony i skomplikowany mechanizm. Wszystkie jego układy i tkanki są ze sobą ściśle powiązane. Jeśli jeden z nich funkcjonuje niewłaściwie, zaczyna oddziaływać także na inne i pociąga za sobą negatywne konsekwencje dla całego organizmu!

Zdrowie to nie tylko kondycja ciała. Zbyt często zapominamy, że aby cieszyć się dobrym zdrowiem, należy zadbać także o stan psychiki. Żadna kuracja ani zdrowa dieta nie przyniesie satysfakcjonujących efektów zdrowotnych, jeśli zaniedbamy własne zdrowie psychicznie. To ono w dużej mierze odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu!

Równowaga ciała i umysłu – recepta na dobre zdrowie i długie życie!

Harmonia ciała i ducha leży u podstaw długiego życia w dobrym zdrowiu. Warto przede wszystkim znaleźć balans pomiędzy codziennymi obowiązkami a czasem wolnym i nauczyć się efektywnie odpoczywać. Zachowanie równowagi we wszystkich aspektach życia to klucz do prawidłowo funkcjonującego organizmu. Jak więc osiągnąć harmonię ciała i ducha?

1. Przesypiaj od 7 do 8 godzin w ciągu doby i dbaj o higienę snu – w miarę możliwości kładź się spać wcześnie i najlepiej zawsze o tej samej porze.
2. Ogranicz ilość czasu spędzanego przed ekranami emitującymi światło niebieskie: laptopów, smartfonów, tabletów i telewizorów. Dwie godziny przed snem zamień je na dobrą książkę albo czas spędzony z bliskimi! W ten sposób zrelaksujesz się i wyciszysz, dzięki czemu poprawisz jakość snu.
3. Ruszaj się! Regularna i umiarkowana aktywność fizyczna, w szczególności na świeżym powietrzu, zredukuje ilość negatywnych bodźców i odciąży układ nerwowy.
4. Ogranicz obowiązki i zastanów się, ile z nich musisz zrobić, a ile tylko możesz - bez ryzyka, że Twoja codzienność nagle runie. Wiele zajęć i zadań, które wypełniają Twój dzień mogą okazać zwykłym złodziejem czasu.
5. Nie niszcz dobowego rytmu swojego organizmu. Oddzielaj życie zawodowe od osobistego, wyznacz stałe pory w ciągu dnia na pracę i odpoczynek, a także regeneruj organizm wysypiając się. Zminimalizujesz w ten sposób stres i negatywne emocje.

Kozłek lekarski - sojusznik w walce ze stresem i przemęczeniem

Odpowiednio dobrane zioła lub ich mieszanki mogą skutecznie wspomóc organizm w walce ze skutkami stresu i przemęczenia. Są nie tylko łatwo dostępne i tanie, ale przede wszystkim bezpieczne dla zdrowia. Stosowane systematycznie usprawniają działanie ciała i psychiki, przywracając im równowagę. W efekcie procesy biologiczne zachodzące w ciele człowieka regulują się, a narządy lepiej funkcjonują. Co więcej, sen jest zdrowszy i mocniejszy, dzięki czemu organizm znacznie szybciej i lepiej się regeneruje.

Zioła nie tylko usprawniają funkcjonowanie całego organizmu – przywracają także równowagę i spokój oraz poprawiają samopoczucie.

Jednym z takich ziół jest kozłek lekarski (Valeriana officinalis L.) - popularna dwuletnia bylina rosnąca w Europie, Ameryce Północnej i Azji. Jej surowcem lekarskim są kłącza wraz korzeniami, które pozyskuje się późną wiosną, jeszcze przed kwitnieniem rośliny lub jesienią, w drugim roku wegetacji. Co ciekawe, w pierwszym roku wzrostu kozłek lekarski wykształca rozetę z liści, a w kolejnym ulistnioną łodygę osiągającą nawet dwa metry wysokości. Charakteryzuje się ona pierzastymi, naprzeciwległymi liśćmi oraz jasnoróżowym i baldacho kształtnym kwiatostanem na szczycie rośliny, a także owocami w postaci niełupki z pierzastym puchem.

Kozłek lekarski – sposoby suszenia i przechowywania

To, jakie składniki aktywne znajdziemy w kozłku lekarskim zależy przede wszystkim od jego odmiany, miejsca rozwoju, momentu zbioru, a także metod suszenia. Aby surowiec zachował jak najwięcej właściwości, musi być suszony w temperaturze poniżej 40°C. Warto jednak wiedzieć, że najbardziej optymalna temperatura suszenia to 35°C.

Wysoka temperatura i intensywne rozdrabnianie niszczą składniki aktywne znajdujące się kozłku lekarskim, przez co jego działanie będzie znacznie słabsze.

Istotny jest również sposób przechowywania kozłka, ponieważ roślina stosunkowo łatwo wietrzeje. Co ciekawe, świeży kozłek lekarski jest bezwonny. Jego charakterystyczny zapach pojawia się dopiero podczas suszenia, a za specyficzną woń ususzonej rośliny odpowiadają: estry kwasu walerianowego i izowalerianowego, eugenol, izoeugenol oraz borneol.

Kozłek lekarski - nie tylko na stres i uspokojenie!

Właściwości lecznicze kozłka lekarskiego znane były już w starożytności. Jego prozdrowotne działanie doceniali starożytni Grecy i Egipcjanie, dla których kozłek był uniwersalnym środkiem uspokajającym i uśmierzającym uporczywe dolegliwości. Korzenie kozłka lekarskiego łagodziły przede wszystkim objawy ze strony układu pokarmowego oraz dolegliwości układu moczowego. Z kolei w XIV wieku Arabowie stosowali zioło kozłka w stanach agresji i nadmiernego pobudzenia, a w czasie I i II wojny światowej używano go do leczenia nerwic oraz stresu pourazowego, będących rekcją na silne i traumatyczne doświadczenia.

Kozłek lekarski jest najczęściej stosowanym ziołem na sen i uspokojenie.

Za właściwości uspokajające kozłka lekarskiego w dużej mierze odpowiadają irydoidy, inaczej nazywane walepotriatami. Związki te są jednak bardzo nietrwałe. Szkodzi im światło i wysoka temperatura, dlatego świeży surowiec ma większą siłę działania niż ususzony surowiec.

W korzeniu kozłka lekarskiego znajdują się przede wszystkim:

walepotriaty (irydoidy),
olejek eteryczny (0,8-2%): kwas walerianowy, walerenal, monoterpeny),
sekswiterpeny: kwas walerenowy i waleranon,
kwasy aminowe: GABAi tyrozyna,
flawonoidy: apigenina, hesperydyna i linaryna,
fenolokwasy: kwas chlorogenowy, kwas kawowy i inne.

Badania kliniczne wskazują, że także flawonoidy obecne w korzeniach kozłka lekarskiego oddziałują na ośrodkowy układ nerwowy (OUN). Z kolei linaryna wykazuje działanie uspokajające, a hesperydyna uspokajające i poprawiające jakość snu. Apigenina natomiast działa przeciwlękowo i potęguje nasenne właściwości hesperydyny.

Kozłek lekarski ma szerokie spektrum działania, dlatego wspomagająco stosuje się go w leczeniu i łagodzeniu objawów wielu schorzeń.

Korzeń kozłka znajduje zastosowanie jako środek na uspokojenie, w szczególności w przebiegu napięcia nerwowego, bezsenności oraz w stanach niepokoju oraz rozkojarzenia, a także obsesjach i wyimaginowanych uczuciach zagrożenia. Kozłek łagodzi również objawy wywołane przez zaburzenia czynnościowe podczas bólu i zawrotach głowy, przy przyspieszonym biciu serca na tle nerwowym, pulsowaniu skroni i zaburzeniach naczynioruchowych skóry.

Kozłek lekarski wykazuje działanie przeciwskurczowe. Z tego względu wykorzystuje się go w leczeniu nerwic oraz w stanach skurczowych moczowodów, obwodowych naczyń krwionośnych, pęcherzyka żółciowego i przewodów żółciowych.

Badania nad skutecznością kozłka lekarskiego w leczeniu schorzeń

Najnowsze badania in vitro wskazują także na cytoprotekcyjne działanie kozłka lekarskiego w przebiegu choroby Parkinsona oraz choroby Alzheimera. Inne badania wskazują natomiast na skuteczność surowca w eliminowaniu stanów lękowych – stwierdzono statystycznie zmienne efekty korzenia kozłka lekarskiego w dwóch próbach: krótkoterminowej (1-3 dni) i długoterminowej (14 dni).

Badania nad wyciągami z korzenia kozłka lekarskiego wskazały na oddziaływanie na receptor GABA i receptory adenozynowe A1. W efekcie dochodzi do hamowania reaktywności dendrytów w neuronach i działania przeciwdrgawkowego oraz sedatywnego. Z kolei działanie ekstraktów z korzenia kozłka lekarskiego wpływa na receptory 5-HT1A, dzięki czemu wywołują efekt przeciwdepresyjny i przeciwlękowy.

Surowce roślinne, takie jak kozłek lekarski, wykazujące właściwości przeciwdepresyjne, przeciwlękowe, ułatwiające zasypianie i wspomagające przywrócenie równowagi w odróżnieniu od wielu leków czy chemicznych preparatów nie uzależniają i nie powodują skutków ubocznych.

Uwaga: badanie porównawcze z diazepamem (lekiem z grupy benzodiazepin) wykazało, że siła 1,2g wyciągu z korzenia kozłka lekarskiego była porównywalna z 1/3 siły leku (10 mg diazepamu). Co ciekawe, skuteczność preparatów z korzenia kozłka jest na tyle efektywne i skuteczne, że mogą one zastąpić pochodne benzodwuazepinowe w leczeniu nadmiernego pobudzenia.

Jak stosować korzeń kozłka lekarskiego u dzieci?

Na temat zastosowania kozłka lekarskiego wśród dzieci można znaleźć różne i sprzeczne opinie. Według niektórych z nich dzieci w wieku 3–12 lat mogą stosować produkty na bazie korzeni kozłka tylko pod kontrolą lekarza i w dawkach zależnych od wagi ciała.

Nie ulega wątpliwości, że u dzieci nie wolno stosować ekstraktów alkoholowych z korzenia kozłka lekarskiego, nawet w śladowych ilościach!

Według niektórych źródeł preparaty na bazie kozłka lekarskiego nie są zalecane w przypadku dzieci poniżej 12. roku życia. Wyniki badań przeprowadzonych na grupie trzydziestu dzieci w wieku około 8 lat ze zdiagnozowanym zespołem nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) wskazują, że stosowanie wyciągu z korzenia kozłka lekarskiego może zauważalnie poprawiać zachowanie.

Co ciekawe, dzieci podzielono na trzy grupy i przez 14 dni podawano im odpowiednio: ekstrakt z korzenia, trzykrotnie rozcieńczony ekstrakt oraz placebo. Okazało się, że efekty stosowania wyciągu z korzenia i jego rozcieńczonej wersji były porównywalne – zaobserwowano poprawę zachowania badanych dzieci w obydwu grupach.

Przeciwwskazania do stosowania kozłka lekarskiego i interakcje z lekami

Przeciwwskazaniem do stosowania preparatów na bazie kozłka lekarskiego jest przyjmowanie leków syntetycznych. W przypadku których z nich warto zachować szczególną ostrożność?

leki przeciwdrgawkowe i uspokajające – w połączeniu z wyciągiem z kozłka lekarskiego mają jeszcze silniejsze działanie uspokajające, co może skutkować wystąpieniem działań niepożądanych, m.in. niewydolnością serca.
antydepresanty – jednoczesne stosowanie kozłka lekarskiego i leków przeciwdepresyjnych, takich jak: amitryptyliny, fluoksetyny, doksepiny, klomipaminy itd. może powodować m.in.: nudności i wymioty, zaparcia, osłabienie, wzrost masy ciała oraz przyspieszenie akcji serca.
leki przeciwbólowe, β-blokery oraz preparaty znieczulające miejscowo – wzmagają uspokajające działanie kozłka lekarskiego
leki przeciwlękowe – w przypadku stosowania leków, takich jak: alprazolam, diazepam i buspiron także potęgują uspokajające właściwości kozłka. Z kolei jednoczesne stosowanie go z haloperidolem może powodować szereg działań niepożądanych, skutkującym m.in. uszkodzeniem wątroby.

Uwaga: chociaż nie obserwuje się wzmożonej senności po zastosowaniu kozłka lekarskiego w ciągu dnia, może dojść do tzw. osłabienia czujności. Z tego względu nie powinno się kierować pojazdami i obsługiwać urządzeń wymagających skupienia przez dwie godziny po jego zastosowaniu.

Jak stosować kozłek lekarski?

Z korzenia kozłka lekarskiego najczęściej przygotowuje się napary, maceraty i nalewki na bazie alkoholu.

Napar z korzenia kozłka lekarskiego: ziołowy napar wykazuje działanie antyseptyczne, żółciopędne, wiatropędne i rozkurczające mięśnie gładkie. Z tego względu będzie skutecznym wsparciem w leczeniu dolegliwości układu pokarmowego - zwłaszcza objawów jelitowych, będących odzwierciedleniem kondycji psychicznej człowieka. Napar stosowany zewnętrznie polecany jest w przypadku łojotoku i łupieżu. Naciera się nim głowę i zawiązuje ręcznikiem na około 20-30 minut, a następnie wyciera do sucha. Ziołowy napar z kozłka sprawdzi się także w leczeniu zapalenia spojówek oraz chorób pasożytniczych, takich jak glistnica i owsica (napar stosuje się doodbytniczo).

Macerat z kozłka lekarskiego: ze względu na działanie cytoprotekcyjne potwierdzone w badaniach klinicznych w szczególności polecany jest osobom z chorobą Parkinsona i chorobą Alzheimera. Najlepiej przygotowywać świeżo zebrany kozłek lekarski na zimno – 3 łyżki surowca zalać szklanką wody i odcedzić po 6-8 godzinach. Można przygotować macerat na bazie wody i alkoholu, który ma silniejsze działanie. Maceruje się go nieco krócej – około 4 godzin.

Jeszcze lepiej niż macerat wodno-alkoholowy działa nalewka z kozłka lekarskiego na bazie 70% alkoholu. Wyciągi alkoholowe z kozłka mają szerokie działanie na ośrodkowy układ nerwowy (OUN), ponieważ oddziałują na konkretne receptory.

Najsilniejsze substancje czynne obecne w kozłku lekarskim są słabo rozpuszczalne w wodzie, dlatego w miarę możliwości zaleca się przygotowywanie i spożywanie mieszanek na bazie alkoholu.

W sprzedaży dostępne są także gotowe preparaty na bazie kozłka, m.in krople walerianowe oraz leki w postaci tabletek. Kozłek lekarski można skutecznie łączyć z innymi ziołami np. szyszkami chmielu i melisą - takie właśnie połączenie zawiera nasz HARMONIX.

Bibliografia:

Wpływ związków biologicznie czynnych zawartych w roślinach leczniczych na receptory ośrodkowego układu nerwowego – podłoże potencjalnych mechanizmów interakcji z lekami syntetycznymi. Część II. Marcin Ożarowski, Przemysław Łukasz Mikołajczak, Teresa Bobkiewicz-Kozłowska, Radosław Kujawski, Przemysław M. Mrozikiewic.
Surowce roślinne o działaniu przeciwlękowym i antydepresyjnym. Gerard Nowak.
Zioła o działaniu uspokajającym i przeciwdepresyjnym. Natalia Dobrosa.
Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy pod redakcją doc. dr hab. Aleksandra Ożarowskiego
Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie.” Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniewski.
Kozłek lekarski w walce ze stresem - źródło Radioklinika.pl