Gazy, wzdęcia czy odbijanie to objawy, które mogą się okresowo zdarzyć każdemu z nas, jeśli zaniedbamy postępowanie zgodne ze zdrowym stylem życia. Czasami jednak dolegliwości te mogą stać się przewlekłe i świadczyć o pojawieniu się stanu chorobowego wymagającego leczenia. Kiedy te uciążliwe i nieprzyjemne dolegliwości są powodem do wykonania specjalistycznej diagnostyki, a kiedy wystarczy trochę zmian w codziennym funkcjonowaniu, aby się ich pozbyć? Przyjrzyjmy się temu dokładniej.

Skąd się biorą gazy w układzie pokarmowym?

Powietrze dostaje się do naszej jamy ustnej i może zostać połknięte w trakcie jedzenia. Wiele zależy od tzw. „higieny posiłku”. Jeśli nie przeznaczamy na posiłek odpowiedniej ilości czasu, jemy w pośpiechu nie rozdrabniając prawidłowo w jamie ustnej pożywienia, połykamy zbyt duże kęsy lub jemy zbyt gorące posiłki, możemy odczuć nadmiar powietrza w przełyku i żołądku. To dlatego po takim posiłku zaczyna się nam odbijać. Istnieją osoby, które cierpią na aerofagię, czyli połykają powietrze niezależnie od posiłku i często im się odbija. To zjawisko występuje często u wielu osób cierpiących na nerwicę.

Nasz przewód pokarmowy jest miejscem, w którym zachodzą różne reakcje chemiczne, mogące prowadzić do wytworzenia gazów. Między innymi reakcja zobojętnienia kwasu solnego i kwasów tłuszczowych sokami jelitowymi prowadzi do powstania dwutlenku węgla. Dodatkowo gazy powstające w organizmie w wyniku przemian metabolicznych mogą być przenoszone z krwią i oddawane do światła jelita.

Najbardziej znanym mechanizmem powodującym powstawanie gazów jest fermentacja treści pokarmowej, której dokonują drobnoustroje jelitowe. W jelitach powstają w ten sposób głównie gazy takie jak metan, wodór i dwutlenek węgla. Ale znajdziemy tam również azot, śladowe ilości siarkowodoru, amoniaku, pochodnych skatolu i indolu oraz lotnych składów tłuszczowych. Naturalnie przebiegająca fermentacja jelitowa nie przysparza nam dolegliwości. Jednak proces ten może być nadmierny, jeśli np.:

• posiłek był ciężkostrawny,
• posiłek zawierał dużo źle wchłanialnych węglowodanów,
• cierpimy na nietolerancję niektórych cukrów (np. fruktoza, laktoza),
• w posiłku było za dużo sorbitolu (zawartego np. w gruszkach, jabłkach czy brzoskwiniach),
• posiłek zawierał dużo błonnika nierozpuszczalnego.

Gdzie się podziewają gazy wyprodukowane w organizmie?

W naszych jelitach zwykle znajduje się na stałe około 200 ml gazów. Z kolei około 600 ml wyprodukowanych substancji gazowych organizm codziennie wydala różnymi drogami. Gazy więc są usuwane:

• podczas odbijania po posiłku,
• przez odbyt (ok. 14–24 razy dziennie),
• poprzez wchłanianie ich do krwi, z którą docierają do płuc, i wydalanie z oddechem.

Dodatkowo część gazów, które powstają w jelicie, jest wykorzystywana przez bakterie jelitowe do przemian metabolicznych.

Czy uczucie wzdęcia zawsze jest związane z nadmiarem gazów?

Nadmiar gazów w jelicie dokucza nam, jeśli przebywają one w jelicie cienkim, gdyż jelito grube jest dużo mniej wrażliwe na rozpieranie. Jednak w badaniach, jakie przeprowadzono na osobach zgłaszających wzdęcia, bardzo często stwierdzano, że ilość gazów w jelitach jest prawidłowa. Oznacza to, że uczucie wzdętego brzucha może być indywidualnym wrażeniem, związanym z nadmierną wrażliwością jelitową (niższy próg odczuwania bólu).

Kiedy wzdęcia i gazy mogą być spowodowane chorobą?

Kryteria rozpoznania chorób określają, że można zdiagnozować wzdęcie o charakterze czynnościowym, gdy:

• uczucie wzdęcia brzucha trwa przez 3 dni w miesiącu;
• uczucie wzdęcia powtarza się przez kolejne 3 miesiące;
• pacjent nie cierpi na zaburzenia takie jak dyspepsja czynnościowa czy zespół jelita nadwrażliwego (IBS).

Za zaburzenia czynnościowe uznajemy takie schorzenia, dla jakich nie możemy znaleźć przyczyny organicznej, czyli zmian strukturalnych w tkankach lub niewłaściwych reakcji biochemicznych. A jednak mimo braku zmian fizycznych występują i stanowią mocne obciążenie samopoczucia chorego.

Należy pamiętać, że wzdęcia są jednym z najczęstszych objawów żołądkowo-jelitowych na świecie. Mogą się bowiem pojawić sporadycznie w wyniku błędów dietetycznych czy połykania nadmiernej ilości powietrza. Nie zawsze są widoczne w postaci zwiększenia obwodu talii, ale nawet wówczas bywają odczuwane jako niepokojące napięcie, a czasem nawet ból.

 

Uczucie wzdęcia może towarzyszyć problemom zdrowotnym, takim jak np.:

• zaburzenia motoryki i przesuwania się treści pokarmowej,
• zaburzenia mikrobioty jelitowej (nadmierna fermentacja),
• zaburzenia funkcji immunologicznej jelita,
• niedobór enzymów trzustkowych,
• niedobór lub problemy z przepływem żółci,
• choroby zapalne jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna, mikroskopowe zapalenie jelita grubego),
• celiakia,
• przewlekłe zaparcia.

Warto pamiętać, że stany emocjonalne takie jak przewlekły stres, lęki i depresja, wpływają na wydzielanie soków trawiennych i perystaltykę, więc mogą nasilać objawy wzdęć.

To, że wzdęcia mogą prowadzić do dolegliwości bólowych wynika z nadwrażliwości trzewnej oraz nieprawidłowego przetwarzania sygnałów w obrębie ośrodkowego układu nerwowego.

Wzdęcia związane ze stosowaniem leków i szkodliwych składników w diecie

Czasem, aby zminimalizować wzdęcia, należy przeanalizować swoje zwyczaje żywieniowe i stosowane leki. Do substancji i środków spożywczych mogących wywoływać wzdęcia należą m.in.:

• leki zobojętniające kwas solny,
• napoje gazowane, zwiększające ilość połykanych gazów,
• napoje zawierające kofeinę, które mogą zmniejszać ciśnienie w obrębie dolnego zwieracza przełyku, co powoduje odbijanie,
• guma do żucia – częste sięganie po nią może prowadzić do połykania powietrza,
• pokarmy zawierające słodziki, takie jak sorbitol i mannitol,
• niektóre produkty żywnościowe, np. błonnik, fruktany, fruktoza, laktoza, fasola i inne rośliny strączkowe.

Pamiętajmy także, że wzdęciom będą sprzyjały złe nawyki żywieniowe takie jak np.:

• szybkie jedzenie – złe przeżuwanie pokarmu, szybkie przełykanie kęsów,
• zbyt obfite posiłki,
• posiłki spożywane zbyt późno.

Jeśli poprawimy swoje nawyki żywieniowe oraz styl życia, a wzdęcia nie ustąpią, to należy pogłębić diagnostykę, biorąc pod uwagę czas powstawania objawów.

Pojawienie się odbijania, wzdęć lub gazów do 30 minut po posiłku świadczy o tym, że problem dotyczy górnego odcinka przewodu pokarmowego. Może to być wynikiem:

• refluksu,
• zakażenia bakterią Helicobacter pylori,
• gastroperezą czyli opóźnionym opróżnianiem żołądka,
• zaburzeniami dostosowywania się objętości żołądka do ilości pokarmu,
• zwężeniem odźwiernika żołądka (np. w wyniku powstawania blizn w przebiegu choroby wrzodowej żołądka).

Objawy pojawiające się powyżej 30 minut po posiłku wskazują na to, że problem może dotyczyć zaburzeń w jelicie cienkim lub grubym. W procesie diagnostycznym należy sprawdzić, czy nie mamy do czynienia z m.in.:

• zespołem jelita drażliwego (IBS),
• celiakią,
• nieceliakalną nadwrażliwością na gluten,
• zespołem rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO),
• zaburzeniami perystaltyki jelitowej, które mogą być związane np. z chorobami tarczycy, twardziną układową czy rzekomą niedrożnością jelita grubego.

Należy także pamiętać, że częstym objawem ubocznym związanym z przewlekłym stosowaniem leków na choroby współistniejące są właśnie wzdęcia. Jeśli w ulotce naszego leku to działanie niepożądane jest wymienione, skonsultujmy się z lekarzem.

Inne objawy towarzyszące wzdęciom, wymagające pilnego zgłoszenia się do lekarza

Istnieją tzw. objawy alarmowe, które towarzysząc wzdęciom. Powinny one skłonić nas do zasięgnięcia jak najszybszej porady lekarskiej. Należą do nich m.in.:

• bolesne parcie na stolec,
• dysfagia, czyli trudności w połykaniu,
• odynofagia, czyli ból przy przełykaniu,
• utrzymująca się gorączka,
• wyczuwalny opór w jamie brzusznej podczas badania palpacyjnego,
• krwawienie z przewodu pokarmowego (stolce smoliste lub krew świeża w stolcu),
• limfadenopatia, czyli powiększone węzły chłonne,
• niezamierzona utrata masy ciała,
• nagłe wystąpienie odbijania, wzdęć czy nadmiernych gazów u osób powyżej 55. roku życia,
• objawy przewlekłego zapalenia trzustki,
• skrajnie nasilone objawy biegunki (duża objętość z krwią, występująca w nocy, z postępującym bólem i nieustępująca na czczo),
• wymioty,
• żółtaczka.

Jakie działania powinniśmy podjąć, aby zminimalizować problem wzdęć

Zmiany stylu życia i diety to działania, które powinniśmy podjąć niezależnie od diagnostyki i leczenia prowadzonego przez lekarza. Stanowią one bowiem istotny element dochodzenia do zdrowia. Należą do nich:

1. Higiena posiłków – przeznaczmy odpowiedni czas na posiłek tak, aby możliwe było powolne i dokładne żucie pokarmu oraz odpoczynek po jedzeniu. Zadbajmy o dobrą jakość jedzenia i odpowiednią jego ilość – nie przejadajmy się.
2. Regularność posiłków – spożywajmy posiłki o tych samych porach każdego dnia, zachowując co najmniej dwugodzinny odstęp między ostatnim posiłkiem a snem.
3. Dieta – przygotowujmy posiłki z prostych składników i przygotowujmy je od podstaw. Unikajmy produktów przetworzonych.
4. Odpowiednie nawodnienie – starajmy się wypijać ok 25-35 ml płynów na kilogram masy ciała.
5. Właściwa pora udawania się na odpoczynek nocny i wystarczająca długość snu, który jest niezbędny do regeneracji organizmu.
6. Dbanie o swój stan emocjonalny – pamiętajmy o tym, że każdy organizm potrzebuje czasu na relaks.
7. Aktywność fizyczna – jest gwarantem naszego dobrostanu – utrzymuje w dobrej kondycji nie tylko ciało, lecz także psychikę. Badania kliniczne dowiodły, że łagodna i systematyczna aktywność fizyczna zmniejsza dokuczliwość wzdęć.

Dodatkowe działania wspierające leczenie wzdęć

Bywają sytuacje, w których proste metody naprawcze, choć bardzo ważne, są niewystarczające. Należy wtedy wprowadzić działania dodatkowe, do których zaliczane są m.in.:

1. Specjalistyczna dieta – niektórzy z nas mogą wymagać wprowadzenia ograniczeń w spożyciu niektórych pokarmów (laktozy, fruktozy, histaminy, glutenu), najlepiej pod okiem wykwalifikowanego dietetyka, aby nie doprowadzić do niedoborów żywieniowych. Pacjenci ze zdiagnozowaną celiakią muszą stosować dietę bezglutenową do końca życia. Istnieją także diety krótkoterminowe (np. low FODMAP), które zmniejszają fermentację bakteryjną i chwilowo przynoszą ulgę w objawach.
2. Probiotykoterapia – dobrze dobrany probiotyk ma za zadanie regenerować środowisko układu pokarmowego i przywracać równowagę w mikrobiomie jelitowym. Ważne tylko, by wybierać preparaty zawierające prawidłowo opisane szczepy, których właściwości potwierdziły szerokie badania kliniczne.
3. Ziołolecznictwo – istnieją surowce ziołowe o działaniu wiatropędnym (ułatwiającym usuwanie zalegających gazów), rozkurczowym, bakteriobójczym, przeciwzapalnym, wspierającym procesy trawienne, które mogą wspomóc leczenie wzdęć. Do takich ziół należą między innymi: owoc anyżu, owoc kopru włoskiego, ziele hyzopu, owoc kminku, owoc kolendry, ziele lebiodki, kwiat rumianku, kłącze tataraku, liść mięty, kwiat lawendy, ziele tymianku. Pamiętajmy też, że wiele powszechnie używanych w kuchni przypraw to zioła poprawiające trawienie pokarmów.

Podsumowanie

Wzdęcia i gazy są bardzo uciążliwym objawem, który może pojawić się okresowo lub sprawiać dyskomfort przez dłuższy czas w przebiegu różnych schorzeń układu pokarmowego. Pamiętajmy, że niezależnie od podjętego przez lekarza leczenia powinniśmy przyjrzeć się naszym codziennym zwyczajom i wprowadzić zdrowy styl życia. Będzie to równie ważny element terapii, który pomoże złagodzić symptomy choroby i przyspieszyć dojście do zdrowia.