Nieżyt żołądka, dawniej określany także jako katar żołądka to termin, który kiedyś powszechnie występował w piśmiennictwie medycznym, lecz obecnie nie jest już zalecany. Dziś mówimy o zapaleniu żołądka, które może mieć różne przyczyny i prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. W tym artykule przyjrzymy się temu, co powoduje ten stan, jakie daje on objawy i jakie mogą być jego skutki. Dowiesz się również, jak można zapobiegać zapaleniu błony śluzowej żołądka oraz jakie są skuteczne metody leczenia, gdy problem już się pojawi.

Nieżyt żołądka i jego przyczyny

Zapalenie żołądka w dawnych czasach, czyli w erze przedantybiotykowej, było stanem ciężkim, który mógł dotyczyć wszystkich warstw żołądka.
Obecnie najczęściej spotykany jest stan zapalny samej błony śluzowej żołądka, na ogół o charakterze przewlekłym. W rzadkich przypadkach u bardzo chorych pacjentów stan ten może być poważniejszy (np. w przebiegu sepsy).

W zależności od przyczyny wyróżniamy kilka typów ostrego lub przewlekłego zapalenia żołądka:

• zapalenie chemiczne – pod wpływem drażniącego wpływu leków, żółci czy innych środków drażniących;
• zapalenie limfatyczne – nadwrażliwość o podłożu alergicznym na leki, gluten czy antygeny bakteryjne;
• zapalenie nieinfekcyjne – spowodowane obecnością ciał obcych w żołądku lub chorobami takimi jak choroba Leśniowskiego-Crohna czy sarkoidoza;
• zapalenie eozynofilowe – alergiczna reakcja na składniki pokarmowe;
• zapalenie infekcyjne – zakażenia bakteriami, wirusami, grzybami bądź pasożytami;
• zapalenie popromienne – np. w wyniku radioterapii.

Uszkodzenia błony śluzowej żołądka pod wpływem stanu zapalnego

Zapalenie najbardziej wewnętrznej warstwy ściany żołądka (błony śluzowej) może prowadzić do gastropatii czyli uszkodzenia komórek błony śluzowej.

Uszkodzenie błony śluzowej żołądka może mieć postać:

• zapalenia błony śluzowej żołądka spowodowanego przez infekcję Helicobacter pylori;
• ostrej gastropatii nadżerkowej (krwotocznej);
• metaplastycznego zanikowego zapalenia błony śluzowej żołądka;
• gastropatii żółciowej.

Zapalenie błony śluzowej wywołane przez Helicobacter pylori

Bakteria Helicobacter pylori jest najczęstszą przyczyną zapaleń żołądka. Szacuje się, że odpowiada za ponad 90% reakcji zapalnych w tym narządzie. W sprzyjających warunkach pod wpływem tej infekcji rozpoczyna się w żołądku stan zapalny. W początkowej fazie zapalenie dodatkowo stymuluje wydzielanie kwasu solnego. Jednak wraz z postępem zniszczeń błony śluzowej jest coraz mniej komórek wydzielających kwas. W następstwie tego pojawia się niedobór soku żołądkowego.

W przypadku przewlekłego zapalenia chorzy czasem nie odczuwają żadnych objawów, choć może się pojawić niestrawność, uczucie pełności po posiłku czy ból w górnej części brzucha.

Nieleczony stan zapalny może doprowadzić do choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, metaplazji jelitowej, a nawet raka żołądka czy chłoniaka MALT żołądka.

Do innych częstych następstw należy także anemia z niedoboru żelaza, zespół rozrostu bakteryjnego w jelicie cienkim (SIBO) lub dysbioza jelitowa.

Do leczenia infekcji wywołanej przez Helicobacter pylori używa się celowanej antybiotykoterapii.

Ostra gastropatia krwotoczna (nadżerkowa) 

W tym typie uszkodzenia błony śluzowej tworzą się na jej powierzchni krwawiące ubytki zwane nadżerkami. Najczęstsze przyczyny ich powstawania to:

1. skutki uboczne przyjmowanych leków – najczęściej chodzi o działanie niepożądane niesteroidowych leków przeciwzapalnych w standardowych dawkach, ale też o stosowaną w małej dawce w chorobach krążenia aspirynę o działaniu przeciwagregacyjnym; podobny efekt może wystąpić w trakcie zażywania doustnych preparatów żelaza czy po chemioterapii przeciwnowotworowej;
2. nadużywanie alkoholu;
3. niedokrwienie z niedotlenieniem błony śluzowej – może być wynikiem wstrząsu, sepsy, ciężkich urazów lub ciężkich oparzeń;
4. urazy i uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego – tu przykładem mogą być wrzody Cushinga, gdzie nieprawidłowa stymulacja nerwu błędnego powoduje zwiększone wydzielanie kwasu solnego;
   zaleganie żółci;
5. toksyczne substancje powstające w organizmie w wyniku ciężkich stanów chorobowych takich jak np. mocznica czyli ostatnie stadium przewlekłej choroby nerek.

W obrazie endoskopowym widoczny jest obrzęk i przekrwienie błony śluzowej.

Na początku mogą występować drobne wybroczyny czy krwawe podbiegnięcia, ale z czasem mogą one się przekształcić w nadżerki lub nawet większe owrzodzenia z punktowym bądź rozsianym krwawieniem. Pacjenci mogą odczuwać dyskomfort lub nawet ból w środkowym nadbrzuszu. Zdarzają się także wymioty o wyglądzie kawowych fusów. W leczeniu najważniejsze jest usunięcie przyczyny powstania tego stanu, dzięki czemu na ogół błona śluzowa zaczyna się goić.

Metaplastyczne zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka

W efekcie długo trwającego metaplastycznego zanikowego zapalenia błony śluzowej żołądka dochodzi do ścieńczenia błony śluzowej oraz zaniku gruczołów żołądkowych. W jego przebiegu rozwija się także metaplazja jelitowa czyli stan, w którym prawidłowe komórki żołądka zmieniają się w komórki o wyglądzie podobnym do tych wyścielających jelito.

Wyróżnia się dwie przyczyny powstania tego typu zapalenia. Jest to:

1. Przyczyna autoimmunologiczna – nasz organizm wytwarza przeciwciała przeciwko komórkom okładzinowym żołądka i przeciwko czynnikowi Castle'a (jest on niezbędny do wchłaniania witaminy B12 w jelicie). Wynikiem przewlekłego zapalenia tego typu jest zanik błony śluzowej dna i trzonu żołądka, a powstający z czasem niedobór witaminy B12 może wywołać tzw. niedokrwistość megaloblastyczną. Warto wspomnieć, że takiemu zapaleniu autoimmunologicznemu często towarzyszą inne choroby autoimmunologiczne, takie jak reumatoidalne zapalenie stawów, zapalenie tarczycy, choroba Addisona czy zespół Sjögrena.
2. Przyczyna środowiskowa – zapalenie wywołuje czynnik środowiskowy, którym może być infekcja Helicobacter pylori, nadmiar alkoholu czy palenie papierosów.

Co ciekawe, bardzo często chorzy nie mają żadnych objawów, dopóki nie wystąpi poważna anemia z niedoboru witaminy B12. W postaci autoimmunologicznej tego uszkodzenia błony śluzowej konieczne jest dożywotnie podawanie witaminy B12.

Gastropatia żółciowa

Żółć wpływająca do dwunastnicy z dróg żółciowych fizjologicznie cofa się do żołądka w końcowym etapie trawienia. Jednakże, gdy wszystko działa prawidłowo, jest stamtąd całkowicie usuwana wraz z resztkami pokarmowymi. Istnieją jednak stany narażające żołądek na dłuższy kontakt z solami żółciowymi. Może to być refluks dwunastniczo-żołądkowy, a także stany po zabiegach chirurgicznych np. po usunięciu pęcherzyka żółciowego bądź resekcji żołądka.

Sama obecność żółci w żołądku nie wystarczy, żeby rozpoznać zapalenie żółciowe. Potwierdza je dopiero inkrustacja błony śluzowej kryształkami żółci. Obserwuje się też nasilone przekrwienie błony śluzowej żołądka. Nie wszyscy chorzy odczuwają objawy choroby, ale niektórzy narzekają na problemy trawienne.

Proponowanym leczeniem jest zastosowanie leków prokinetycznych, które mają pobudzić żołądek do skurczu i prawidłowego usuwania treści pokarmowej wraz z zalegającą żółcią.

Co zrobić, aby zminimalizować ryzyko wystąpienia zapalenia żołądka

Niestety zapalenie błony śluzowej żołądka jest częstą diagnozą. Jeśli przyjrzymy się wyżej wymienionym przyczynom jego występowania, zauważymy, że część przyczyn możemy wyeliminować sami i się przed tym stanem uchronić. A warto postawić na zdrowy tryb życia, gdyż zapalenie żołądka może się rozwijać bezobjawowo. Postawmy więc na:

• zdrową nieprzetworzoną dietę;
• higienę posiłków związaną z ich jakością i ilością;
• odpowiednie nawodnienie;
• łagodzenie stresów;
• unikanie nadmiaru leków – bierzmy je tylko wtedy, gdy są bezwzględnie konieczne;
• unikanie używek takich jak alkohol i nikotyna;
• regularną łagodną aktywność fizyczną, która poprawia prawidłową perystaltykę w układzie pokarmowym.

Leczenie zapalenia żołądka

Jeśli już zauważamy u siebie niepokojące objawy, należy udać się do lekarza w celu przeprowadzenia dokładnej diagnostyki. W zależności od przyczyny lekarz zaleci nam prawidłowe postępowanie. Jest to między innymi:

• antybiotykoterapia w celu pozbycia się infekcji Helicobacter pylori – pamiętajmy w tym wypadku o osłonie jelit za pomocą probiotykoterapii: można też zmniejszyć niekorzystne następstwa stosowania antybiotyków oraz wspomóc gojenie jelit dołączając do kuracji preparat CEMMUNIX Herbal;
• zmniejszenie wydzielania kwasu solnego za pomocą leków tak, aby umożliwić gojenie się błony śluzowej w przypadku zmian nadżerkowych – w tym wypadku również można się wspomagać ziołami (np. zioła śluzowe wspomagają leczenie śluzówek przewodu pokarmowego, a zioła zawarte w CEMMUNIX Herbal będą chronić jelita przed następstwami braku kwasu żołądkowego);
• wyeliminowanie czynników drażniących takich jak leki, alkohol czy nikotyna;
• leki przyspieszające opróżnianie żołądka z żółci i zalegającej treści pokarmowej;
• uzupełnienie wynikających z zapalenia żołądka niedoborów (m.in. żelaza i witaminy B12).

Podsumowanie

W większości przypadków zapalenie żołądka i związane z nimi uszkodzenia można całkowicie wyleczyć, jeśli znajdziemy i wyeliminujemy ich przyczynę. Ważne, żeby zmiany nie były zbyt zaawansowane. Wciąż najlepszym sposobem postępowania jest profilaktyka czyli codzienne dbanie o zdrowy styl życia.