Blog - Jak problemy trawienne wpływają na wchłanianie substancji odżywczych i witamin?

Czy wiesz, że nawet najlepiej zbilansowana dieta może nie wystarczyć, jeśli Twój układ pokarmowy nie działa prawidłowo? Problemy trawienne i wchłanianie składników odżywczych są ze sobą ściśle powiązane – zaburzenia w pracy żołądka, trzustki, wątroby czy jelit mogą znacząco utrudniać przyswajanie witamin i minerałów. Jakie mechanizmy za to odpowiadają i jak zadbać o prawidłowe trawienie, aby uniknąć niedoborów? Sprawdź w naszym artykule!

Problemy trawienne mogą znacząco wpływać na wchłanianie składników odżywczych, prowadząc do niedoborów – nawet przy zdrowej diecie. Aby zapewnić organizmowi optymalne odżywienie, warto zadbać o prawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego, a w szczególności o:

mechaniczne rozdrabnianie jedzenia,
prawidłowe wydzielanie enzymów trawiennych,
zdrową mikrobiotę jelitową.

Kluczowe znaczenie mają też zdrowe nawyki i wspieranie układu trawiennego w sposób naturalny, np. za sprawą ziół wspomagających trawienie. Ale po kolei…

Co może być przyczyną niedoborów odżywczych

To, że mamy niedobory substancji odżywczych, minerałów lub witamin może wynikać zarówno z problemów trawiennych, jak i z zaburzeń wchłaniania.

Pokarm, który wkładamy do ust powinien być prawidłowo mechanicznie i enzymatycznie rozłożony na podstawowe czynniki, takie jak aminokwasy, cukry i tłuszcze oraz witaminy i mikroelementy. Następnie składniki te powinny zostać wchłonięte przez błony śluzowe układu pokarmowego do naczyń limfatycznych i krwionośnych. I na koniec krew oraz limfa mają za zadanie rozprowadzić substancje odżywcze po całym organizmie.

Czasem problem niedoborów pokarmowych jest związany z samym trawieniem, a czasem z określonym systemem wchłaniania substancji. Bywa także, że te problemy się ze sobą łączą.

Mechaniczne rozdrabnianie i mieszanie treści pokarmowej

Jama ustna

Pierwszy etap trawienia rozpoczyna się już w jamie ustnej. Mamy do dyspozycji różne rodzaje zębów, które służą do odgryzania kęsa, kawałkowania go, rozgniatania i rozcierania na miazgę. Najlepiej na dalszych etapach trawimy pokarm, który ma konsystencję płynnej papki.

Jedzenie w pośpiechu i połykanie nierozdrobnionych kęsów będą zakłócały dalsze etapy trawienia. Jedząc w ten sposób, możemy sprawić, że mimo dobrej diety wchłanianie z niej składników odżywczych będzie utrudnione. Istnieją też stany chorobowe, np. schorzenia zębów czy przyzębia, które upośledzają proces rozdrabniania pokarmu, dlatego należy bardzo starannie dbać o zdrowie jamy ustnej.

Żołądek

Kolejny etap mielenia i mieszania treści pokarmowej odbywa się w żołądku.

Problemy z motoryką żołądka lub następstwa operacji bariatrycznej mogą sprawić, że niedostatecznie strawiony i rozdrobniony pokarm trafi do dwunastnicy i dalszych części jelita cienkiego. To może skutkować tym, że enzymy trawienne będą gorzej penetrować treść pokarmową i nie dadzą rady jej dokładnie rozłożyć na składniki odżywcze.

Wydzielanie i aktywność enzymów trawiennych

Dobre wydzielanie enzymów trawiennych jest niezbędne do prawidłowego trawienia.

Jama ustna

Już w jamie ustnej wydzielana jest przez gruczoły ślinowe amylaza, której zadaniem jest wstępne rozkładanie węglowodanów oraz lipaza językowa rozpoczynająca trawienie tłuszczów. Właściwe nawodnienie i długie przeżuwanie pozwoli na prawidłowe wydzielanie i dobre efekty działania śliny.

Żołądek

W następnym etapie pokarm trafia do żołądka, gdzie działa wydzielany przez komórki kwas solny i aktywowany przez niego pepsynogen, z którego powstaje trawiąca białka pepsyna. Sam kwas solny powoduje pęcznienie białka, co ułatwia dotarcie do niego enzymów trawiennych. W żołądku trawione są także wstępnie lipidy o średniej długości łańcucha czyli te pochodzące z pokarmów mlecznych.

Zaburzenia w wydzielaniu kwasu solnego i żołądkowych enzymów trawiennych mogą mieć podłoże chorobowe (np. zniszczenie śluzówki żołądka) lub spowodowane lekami (IPP).

Problemy w trawieniu żołądkowym mogą powodować niedobory aminokwasów, witamin B12 i C oraz minerałów takich jak np. żelazo, wapń, cynk i magnez.

Wątroba

W prawidłowym trawieniu biorą udział także produkowane przez wątrobę, a magazynowane przez pęcherzyk żółciowy i wydalane drogami żółciowymi sole żółci. Mają one za zadanie emulgować tłuszcze, czyli rozdrobnić je tak, aby były łatwiej dostępne dla enzymów trawiących lipidy. Dzięki temu umożliwiają trawienie i wchłanianie tłuszczy oraz zawartych w nich substancji, m.in. witamin A, D3, E i K.

Problemy z pracą wątroby (marskość wątroby, amyloidoza), woreczka żółciowego i dróg żółciowych (np. kamica żółciowa, pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych, atrezja dróg żółciowych) mogą się odbić na ilości i jakości żółci, a co za tym idzie – skutkować niedostatecznym trawieniem tłuszczy i witamin w nich rozpuszczonych.

Trzustka

Następnym narządem gwarantującym obecność soków trawiennych jest trzustka, która wydziela szereg enzymów (m.in. amylazę, lipazę, trypsynę i chymotrypsynę). Odpowiadają one za dobre trawienie tłuszczy, białek i węglowodanów.

Choroby, takie jak przewlekłe zapalenie trzustki (zwykle spowodowane nadużywaniem alkoholu lub przewlekłą niedrożnością dróg żółciowych) oraz autoimmunologiczne zapalenie trzustki, będą upośledzały jej funkcję zewnątrzwydzielniczą, a w konsekwencji także trawienie pokarmu.

Mukowiscydoza z kolei może prowadzić do zewnątrzwydzielniczej niewydolności trzustki, gdyż powstający w drogach trzustkowych gęsty śluz hamuje odpływ enzymów do dróg żółciowych.

Enzymy jelitowe

W błonie śluzowej jelita cienkiego wytwarzane jest wiele enzymów trawiennych. Niedobory niektórych z nich mogą zaburzać trawienie konkretnych składników pożywienia.

Najczęściej występującym w populacji ogólnej jest niedobór laktazy, co skutkuje upośledzeniem rozkładu dostarczanej z pokarmem laktozy na glukozę i galaktozę. Inne znane niedobory enzymów trawiących dwucukry to niedobór sacharazy i trehalazy. Często są to niedobory pierwotne (wrodzone), ale czasem mogą zostać wywołane przez uszkodzenie błony śluzowej w przebiegu innych chorób (np. zapalnych chorób jelit) bądź infekcji.

Niestrawione dwucukry mogą prowadzić do nadreaktywności jelit i biegunki oraz przerostu bakteryjnego w jelicie, co w różnych mechanizmach zaburza wchłanianie składników odżywczych.

Zdrowie komórek układu pokarmowego

Witamina B12 wchłania się w jelicie cienkim. Jednak ewentualny problem z jej wchłanianiem może się zacząć już w żołądku. To właśnie tam produkowany jest tzw. czynnik wewnętrzny Castle’a – glikoproteina łącząca się z cząsteczką B12 i umożliwiająca jej wchłanianie w jelicie.

Zniszczenie komórek okładzinowych żołądka połączone ze zmniejszeniem ilości czynnika wewnętrznego powoduje niedobory witaminy B12 w organizmie. Może to być efekt takich schorzeń jak zapalenie żołądka, nadżerki i wrzody żołądka.

Większość wchłaniania zachodzi w jelicie cienkim. Jest ono do tego specjalnie przystosowane: jego ściany mają specyficzną budowę, zwielokrotniającą jego powierzchnię. Ściana jelita cienkiego jest pofałdowana, a na fałdach znajdują się kosmki jelitowe (zwiększają powierzchnię chłonną około 8 razy) i dodatkowo mikrokosmki (zwiększają powierzchnię chłonną o kolejne 20 razy). Przyjmuje się więc, że powierzchnia jelita cienkiego to około 200–400 m².

Istnieją choroby, które powodują uszkodzenia i spłaszczenie kosmków jelitowych. Należy do nich między innymi celiakia, infekcje jelitowe (giardioza, kryptosporydioza, mikrosporydioza, sprue tropikalna) oraz choroby zapalne jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego).

Substancje pokarmowe dostają się poprzez błonę komórkową do komórek jelita (enterocytów) i następnie do krążenia limfatycznego i krwionośnego. Transport przez błonę może odbywać się w sposób:

bierny – zgodnie z gradientem stężeń,
aktywny – za pomocą specjalnych białek transportujących.

Zniszczenie komórek jelitowych i niedobór białek transportowych będzie skutkować problemami z wchłanianiem substancji odżywczych.

Istnieje na przykład choroba genetyczna acrodermatitis enteropathica, której konsekwencją jest brak białka odpowiedzialnego za wchłanianie cynku w jelicie. Sam niedobór cynku prowadzi nie tylko do poważnych objawów ogólnych w organizmie, ale także wpływa na budowę błony śluzowej jelita – powoduje stępienie kosmków jelitowych, przerost krypt, zwiększenie liczby komórek zapalnych i utratę enzymów trawiennych. Takie zmiany mogą prowadzić do dalszego złego wchłaniania innych składników odżywczych.

Odpowiednie ukrwienie układu pokarmowego

Układ pokarmowy otoczony jest siecią naczyń limfatycznych i krwionośnych. Naczynia otaczające jelito mają wychwytywać składniki pokarmowe i transportować je do komórek całego organizmu. Wszelkie problemy z ukrwieniem jelita będą upośledzać ten transport. Niektóre choroby naczyń limfatycznych (np. limfangiektazja jelitowa, choroba Whipple’a) będą upośledzać transport tłuszczu do narządów ciała.

Rozpoznaje się również schorzenie (abetalipoproteinemia), w którym istnieje problem z tworzeniem chylomikronów, czyli lipoprotein transportujących tłuszcz przez układ limfatyczny.

Prawidłowa motoryka jelit

Niektóre choroby jelita powodują zmiany w mięśniówce jelita i/lub w jego układzie nerwowym, zaburzając perystaltykę jelita. Może to prowadzić do zastoju pokarmu, przerostu bakterii czy tworzenia się ślepych pętli. Do takich schorzeń należy np. sklerodermia jelita cienkiego, neuropatia cukrzycowa, amyloidoza, zaburzenia splotów neuronalnych jelit, uchyłki jelita cienkiego, różnego rodzaju wrodzone neuropatie i miopatie. Do takich uszkodzeń mogą także doprowadzić różne interwencje chirurgiczne.

Z drugiej strony nadmierne pobudzenie perystaltyki może powodować zbyt szybkie przechodzenie treści pokarmowej przez jelito cienkie, co uniemożliwia efektywne wchłanianie. Dodatkowo taki częściowo strawiony pokarm, dostając się do jelita grubego, może prowokować biegunkę przebiegającą z utratą elektrolitów.

Prawidłowe rozmieszczenie i skład drobnoustrojów zamieszkujących jelita

Zarówno jelito cienkie, jak i jelito grube zawierają unikatowy zestaw mikroorganizmów. Przy czym mikrobiota jelita cienkiego różni się znamiennie od mikrobioty jelita grubego nie tylko pod względem ilości, lecz także jakości.

W jelicie cienkim bakterii jest o wiele mniej niż w jelicie grubym. Zaburzenie tego stanu przez rozrost nawet tzw. dobrych bakterii powoduje między innymi problemy z wchłanianiem substancji odżywczych (np. witaminy B12). Bakterie bowiem mogą uszkadzać kosmki jelitowe (np. poprzez produkowane przez siebie enzymy: proteazy), a ich metabolity wpływać na układ nerwowo-mięśniowy ściany jelita. Nadmiar bakterii obecnych w jelicie cienkim (SIBO) może powodować dekoniugację soli kwasów żółciowych, co zaburza wchłanianie tłuszczów, a więc i witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.

Takie zmiany w populacji drobnoustrojów w jelitach mogą być spowodowane np. problemami z produkcją kwasu żołądkowego (między innymi w wyniku cukrzycy, autoimmunologicznego zanikowego zapalenia błony śluzowej żołądka lub po resekcji żołądka), słabą perystaltyką powodującą zbyt długie przechodzenie pokarmu przez jelito lub infekcjami.

Podsumowanie

Jak więc widzimy, uporanie się z problemami w obrębie układu pokarmowego jest konieczne do prawidłowego odżywienia organizmu. Bardzo wiele dla siebie możemy zrobić sami poprzez zdrowe nawyki, takie jak: